Hướng dẫn xét xử tội phạm tham nhũng và tội phạm khác về chức vụ
01/05/2025
Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính bối cảnh sắp xếp chính quyền 02 cấp
Luật sư Hà Thị Khuyên
Luật sư Nguyễn Văn Đồng
Trong bối cảnh cải cách mạnh mẽ bộ máy hành chính nhà nước, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính (XLVPHC) đang được xây dựng để thích ứng với mô hình tổ chức chính quyền chỉ còn hai cấp: cấp xã và cấp tỉnh. Đây là một thay đổi lớn, kéo theo hàng loạt vấn đề pháp lý cần giải quyết, đặc biệt liên quan đến thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính.
Vậy khi chính quyền chỉ còn hai cấp, việc phân định thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính sẽ ra sao? Ai sẽ là người ra quyết định xử phạt ở cấp xã, cấp tỉnh? Sự phân công này có phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của từng cấp không? Và liệu việc tăng mức xử phạt có đảm bảo tính răn đe mà vẫn phù hợp với thẩm quyền được giao? Bài viết dưới đây sẽ phân tích sâu các khía cạnh này.
1. Khi chính quyền chỉ còn 02 cấp là xã và tỉnh - thẩm quyền xử phạt thay đổi như thế nào?
Hiện nay, theo Luật XLVPHC 2012 (và các lần sửa đổi bổ sung trước đó), thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính được phân cấp cho nhiều cấp độ chính quyền: từ Chủ tịch UBND cấp xã, cấp huyện, cấp tỉnh, tới các cơ quan chuyên môn như Công an, Quản lý thị trường, Thanh tra...
Tuy nhiên, khi tổ chức bộ máy hành chính theo mô hình chỉ còn cấp xã và cấp tỉnh thì hệ thống cơ quan hành chính trung gian (cấp huyện) sẽ bị bãi bỏ. Theo đó, những cá nhân, cơ quan từng đảm nhận chức năng xử phạt ở cấp huyện cũng sẽ biến mất.
Điều này đặt ra yêu cầu phải tái cấu trúc thẩm quyền xử phạt: Phân cấp mạnh hơn cho cấp xã, đồng thời; Tăng cường vai trò quản lý tập trung của cấp tỉnh.
Tuy nhiên, sự phân cấp cần được thực hiện một cách cẩn trọng để tránh tình trạng quá tải cho cấp xã hoặc quá xa dân nếu dồn hết thẩm quyền về cấp tỉnh.
2. Nếu giao thẩm quyền xử phạt cho cấp xã thì ai sẽ là người ra quyết định?
Nếu Dự thảo lựa chọn hướng mở rộng thẩm quyền xử phạt cho cấp xã, thì theo mô hình hiện hành và xu hướng sắp tới, Chủ tịch UBND cấp xã sẽ là người có thẩm quyền ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính. Cụ thể:
- Chủ tịch UBND cấp xã sẽ xử phạt đối với các hành vi vi phạm xảy ra trên địa bàn quản lý, thuộc lĩnh vực thuộc thẩm quyền.
- Ngoài Chủ tịch UBND, có thể xem xét mở rộng thêm thẩm quyền cho Công an xã chính quy, theo hướng: Công an xã có thể lập biên bản, đề xuất xử phạt; Một số trường hợp Công an xã được giao thẩm quyền xử phạt trực tiếp (theo lĩnh vực chuyên ngành như trật tự an toàn giao thông, an ninh trật tự cơ sở).
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng: Cấp xã, về cơ bản, là cấp gần dân nhất nhưng lại hạn chế về năng lực, trình độ chuyên môn, nhất là ở những xã miền núi, vùng sâu vùng xa. Việc giao thẩm quyền xử phạt phải đi kèm bồi dưỡng, đào tạo nghiệp vụ xử phạt hành chính cho đội ngũ cán bộ xã.
3. Nếu giao thẩm quyền xử phạt cho cấp tỉnh thì ai sẽ là người ra quyết định?
Trong trường hợp giao thẩm quyền xử phạt chủ yếu cho cấp tỉnh, thì người có thẩm quyền ra quyết định xử phạt sẽ gồm:
- Chủ tịch UBND cấp tỉnh;
- Trưởng các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh như Giám đốc Sở, Chánh Thanh tra Sở, Thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập cấp tỉnh.
Ví dụ: Giám đốc Sở Giao thông vận tải xử phạt hành vi vi phạm trong lĩnh vực vận tải; Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường xử phạt hành vi xâm phạm đất đai, tài nguyên.
Ưu điểm của phương án này là: Đảm bảo tính chuyên môn, chính xác trong quá trình xử phạt; Giảm thiểu sai sót trong việc ra quyết định, bởi đội ngũ cán bộ cấp tỉnh có trình độ chuyên môn cao hơn.
Tuy nhiên, nhược điểm cũng rất rõ: Khoảng cách địa lý người dân ở vùng xa sẽ khó tiếp cận để khiếu nại, giải trình, hoặc nộp phạt; Tăng áp lực công việc cho cấp tỉnh, có nguy cơ gây quá tải hành chính.
4. Việc phân giao thẩm quyền có phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của người ra quyết định xử phạt không?
Một trong những nguyên tắc hiến định khi sửa đổi luật là phân công quyền lực phải tương xứng với chức năng, nhiệm vụ.
- Chủ tịch UBND cấp xã là người đứng đầu chính quyền cơ sở, quản lý hành chính trên địa bàn xã. Việc giao quyền xử phạt các hành vi vi phạm nhỏ (ví dụ như vi phạm xây dựng nhỏ lẻ, lấn chiếm vỉa hè, vi phạm quy định môi trường cấp xã) là phù hợp.
- Chủ tịch UBND cấp tỉnh và thủ trưởng cơ quan chuyên môn cấp tỉnh quản lý những vấn đề vĩ mô, nên việc xử phạt các hành vi vi phạm phức tạp hơn (như vi phạm trong xây dựng quy mô lớn, vi phạm an toàn thực phẩm diện rộng...) cũng đúng với chức năng quản lý nhà nước của họ.
Như vậy, nếu thiết kế khéo léo: Phân giao thẩm quyền phù hợp với tính chất, mức độ vi phạm; Gắn trách nhiệm người ra quyết định với chức năng quản lý của cơ quan đó; thì sẽ tạo ra một hệ thống xử phạt logic, khả thi và bảo đảm pháp quyền.
5. Tăng mức xử phạt liệu có phù hợp với thẩm quyền và đảm bảo yếu tố răn đe?
Dự thảo Luật đang tính tới việc tăng mức tiền phạt ở nhiều nhóm hành vi vi phạm, nhằm tăng tính răn đe. Ở góc độ pháp lý, việc tăng mức xử phạt phải xét trên 02 tiêu chí:
Có phù hợp với thẩm quyền không?
- Nếu tăng mức xử phạt mà vượt quá mức tối đa theo luật định cho từng chức danh (ví dụ: Chủ tịch UBND xã chỉ được phạt tối đa 5 triệu đồng) thì cần đồng thời sửa đổi thẩm quyền xử phạt.
- Nếu không sửa đổi thẩm quyền mà chỉ tăng mức phạt, sẽ dẫn đến tình trạng quyết định xử phạt không hợp pháp vì vượt quá quyền hạn.
Có đảm bảo yếu tố răn đe không?
- Tăng mức phạt là cần thiết khi tình trạng vi phạm phổ biến, hậu quả nghiêm trọng, mức phạt hiện tại quá nhẹ.
- Tuy nhiên, tăng mức phạt cũng cần song song với: Nâng cao năng lực thực thi (xử lý nhanh, chính xác); Đảm bảo quyền kháng nghị, khiếu nại của người dân được thực thi thuận lợi; Tránh hình thức hóa (tức là mức phạt cao nhưng khó thu, khó thi hành).
Điều quan trọng không kém là đảm bảo sự công bằng, minh bạch trong quá trình xử phạt, để người dân tâm phục khẩu phục, chứ không chỉ nhìn vào số tiền phạt.
Như vậy, Dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật Xử lý vi phạm hành chính trong bối cảnh tổ chức chính quyền chỉ còn hai cấp xã - tỉnh là một bước đi lớn trong cải cách hành chính. Tuy nhiên, đi kèm theo đó là đòi hỏi phải quy định thật chặt chẽ, khoa học về thẩm quyền xử phạt: Phân cấp hợp lý giữa xã và tỉnh, tránh quá tải hoặc xa dân; Xác định đúng người có thẩm quyền phù hợp với chức năng, nhiệm vụ; Cân nhắc kỹ lưỡng việc tăng mức xử phạt, để thực sự đạt hiệu quả răn đe và công bằng.
Nếu thực hiện được những yêu cầu này, chúng ta sẽ vừa đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật, vừa nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, hướng tới mục tiêu xây dựng một nền hành chính liêm chính, phục vụ nhân dân.
Liên hệ tư vấn luật sư: 0936683699 - 0983951338
-
-
Thủ tục áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời
29/04/2025 -
Nghĩa vụ cấp dưỡng cho con sau khi ly hôn
17/04/2025
